Extra Ontvankelijkheid is een facet dat sterk bepaalt hoe extra intelligente mensen functioneren.
Het is een aangeboren extra stimuleerbaarheid van (delen van) het zenuwstelsel (inclusief de hersens), waardoor zintuiglijke indrukken, informatie en fysieke ervaringen heftig, complex en lang doorwerken bij de persoon.
Dat leidt tot een buitengewoon intense beleving van de werkelijkheid en een dito reactie daarop, die zich wel of niet aan de buitenwereld toont.
De Poolse psychiater K. Dabrowski (1902-1980) onderscheidde vijf gebieden van ‘Superstimuleerbaarheid’. De term is in het Engels vertaald als Overexcitability, in het Nederlands wordt vaak overprikkelbaarheid gebruikt. Op zoek naar een meer neutrale term, zonder ’te veel’ erin, kwam ik op Extra Ontvankelijkheid (af te korten tot Xo).
Dat ‘extra’ kan ook doorslaan, bijvoorbeeld bij spanning. Dan wordt het inderdaad teveel van het goede. Maar in de basis is dat ‘extra stimuleerbare zenuwstelsel’ de fysieke bouwsteen voor ongewone en soms excellente expressie.
De vijf gebieden met hun karakteristieke aspecten, zowel positief als mogelijk belemmerend, zijn (vrij naar Piechowski’s “Mellow out”):
Psychomotorische Xo
Een overvloed aan energie: behoefte aan veel beweging en sport, snel pratend, competitief, gedreven.
Bij spanning: rusteloos, eindeloos doorpraten, impulsieve acties, werkverslaving, moeite met ontspannen.
Zintuiglijke Xo
Verhoogd besef van zintuiglijke prikkels en schoonheid: voor de persoon specifieke zintuigen staan op scherp en nemen ongewoon veel nuances waar. Diep gevoeld besef van schoonheid en lelijkheid.
Kwetsbaar voor relatief sterkere prikkels zoals fel licht, hard geluid, intense geuren, ruwe kleding of kledingmerkjes.
Bij spanning: teveel eten, drinken of genotmiddelen gebruiken, koopwoede, aandacht trekken.
Xo van de Verbeelding
Sterke verbeeldingskracht: creatief, innovatief, denken in beelden, veel fantasie, beeldend taalgebruik, groot gevoel voor humor.
Leeft gemakkelijk in een rijke binnenwereld: bijzondere dromer, geniet van magie en sprookjesverhalen, denkbeeldige vrienden.
Kan slecht tegen saaiheid: op zoek naar iets nieuws.
Bij spanning: ziet spoken en rampen, vermengt soms werkelijkheid en fantasie.
Intellectuele Xo
Altijd bezig brein, de reguliere associatie met hoogbegaafdheid: nieuwsgierig, dorst naar kennis, scherpe observaties, precisie, planning, geconcentreerde aandacht, wil problemen oplossen.
Reflectief vermogen: goed in theorievorming, analyse en synthese, autonome kritische gedachtegang, waarheidsvinding, morele vragen.
Emotionele Xo
Intense gevoelens en emoties: complexe gevoelens en emoties die heftig worden beleefd, kunnen meevoelen met anderen, innerlijke dialoog.
Vatbaar voor lichamelijke expressie van emoties: pijn in de buik, blozen, bonzend hart, zwetende handen of meer, futloosheid.
Sterke sociale expressie van emoties: stemming kan extreem (snel) variëren, ‘aanstekelijk vrolijk, besmettelijk depressief’, sterke gevoelens van schuld, schaamte, angsten.
Vermogen tot sterke verbondenheid en diepe relaties: met mensen, andere levende wezens, plaatsen en voorwerpen, compassie, betrokkenheid en gevoeligheid.
Kwetsbaar voor ‘verbroken verbindingen’, gevoelens van eenzaamheid en neiging tot scherp zelfoordeel.
Xo en Xi
Xi-ers hebben bijna per definitie een hoge mate van Intellectuele Xo, al heb ik over de jaren gemerkt dat de individuele verschillen nog best groot zijn.
Dabrowski merkte al op dat begaafde mensen doorgaans op meer gebieden relatief extra ontvankelijk zijn. Bewustzijn op dit onderwerp helpt Xi-ers beter begrijpen waarom ze vaak als afwijkend worden gezien. Daarnaast biedt Dabrowski’s Theorie van Positieve Desintegratie (theorie over persoonlijke groei vanuit extra ontvankelijkheid en innerlijk conflict) een perspectief om de eigen betekenis in de wereld te vinden en om het gevoel van ‘er niet bij horen’ te overstijgen.
Hoogsensitiviteit heeft veel overlap met een combinatie van zintuiglijke en emotionele extra ontvankelijkheid. Het is mijn indruk dat Xi-ers bijna altijd ook hoogsensitieve kanten hebben, maar dat niet alle hoogsensitieve personen (HSP’s) ook Xi-ers zijn.
De afgelopen jaren is er meer aandacht gekomen voor het gedachtegoed van Dabrowski en de relevantie ervan voor het richting geven aan de persoonlijke ontwikkeling van volwassen hoogbegaafden of Xi-ers. Er zijn diverse boeken verschenen zoals bijvoorbeeld ‘Living with Intensity’ van Daniels & Piechowski, of het al genoemde ‘Mellow out…’ van Piechowski, waarvan een interessant gewijzigde tweede druk is verschenen. In mijn blogs heb ik het er ook regelmatig over: zoek op ‘extra ontvankelijkheid’ in de WoordWolk van onderwerpen rechtsonder in de pagina.